«Η κόλασή μας είναι οι άλλοι» -  Jean Paul Sarte

Οι περισσότεροι άνθρωποι εντοπίζουν τη δυσκολία τους σε σχέση με τους άλλους. Οι σχέσεις μας με τους ανθρώπους γύρω μας είναι καθοριστικής σημασίας για την ικανοποίηση που νιώθουμε ότι παίρνουμε ή δεν παίρνουμε από τη ζωή. Η σχέση μας με τον εαυτό μας, επίσης, καθορίζεται από το κατά πόσο νιώθουμε ότι τα καταφέρνουμε στις σχέσεις μας. Είμαστε πάντα σε σχέση με τους άλλους και με το περιβάλλον μας. Ακόμα και όταν απομονωνόμαστε, στην ουσία αυτό που κάνουμε είναι να αποσυρόμαστε από αυτή τη σχέση με τον κόσμο, αλλά και πάλι έχουμε αίσθηση της απουσίας αυτής της σχέσης, τη διακοπή της, την απόρριψη ή την απογοήτευση που ίσως μας οδήγησε σε αυτή.

Δεν σταματάμε ποτέ, όσο ζούμε, να βρισκόμαστε σε σχέση με τον κόσμο. Έτσι λοιπόν, δεν είναι παράλογο που τα προβλήματά μας, τα συναισθήματά μας και οι σκέψεις μας, οι χαρές και οι λύπες μας, σε μεγάλο βαθμό έχουν να κάνουν με τη σχέση που έχουμε με τους άλλους, σημαντικούς ή μη. Ο Martin Heidegger έχει αναφερθεί εκτενώς σε αυτό, ως ένα από τα υπαρξιακά μας δεδομένα στο βιβλίο του «Το Είναι και ο Χρόνος», 1962. Ο Jean-Paul Sartre έχει πει πως «η κόλασή μας είναι οι άλλοι». Το γνωστό βιβλίο του και θεατρικό «Κεκλεισμένων των Θυρών» πραγματεύεται ακριβώς αυτό, με κωμικοτραγικό τρόπο.

Πολύ συχνά λέμε, πως είναι δύσκολες οι σχέσεις, και έχουμε δίκιο. Είναι όντως πολύ δύσκολο να έχουμε σχέσεις αρμονικές. Κάποιοι νιώθουν αδικημένοι στις σχέσεις τους, άλλοι εξαρτημένοι, άλλοι παραγκωνισμένοι, άλλοι συμβιβασμένοι, άλλοι θυμωμένοι, πληγωμένοι, απογοητευμένοι. Αυτά όλα, τελικά καταλήγουν να είναι ο τρόπος που νιώθουμε για τον εαυτό μας. Οι άλλοι τα προκαλούν όλα αυτά, φταίνε αυτοί, είμαστε οι καημένοι που πέσαμε θύματα της σκληρότητας και αδιαφορίας τους. Φταίμε εμείς, νιώθουμε ενοχές, απελπισία και φόβο, είμαστε υπεύθυνοι για ό,τι κάνουν οι άλλοι, είμαστε υποχρεωμένοι να τους προστατεύσουμε από τις δικές τους ευθύνες. Υπάρχει λύση σε όλα αυτά; Μπορούμε άραγε ποτέ να απαλλαγούμε πλήρως από τις δυσλειτουργικές σχέσεις που δε μας ικανοποιούν;

Πάντα θα παλεύουμε με τον εαυτό μας στην προσπάθειά μας κατ’ αρχήν να έχουμε σχέσεις, μετά να έχουμε σχέσεις στενές και οικείες, μετά να μπορούμε μέσα σε αυτές να είμαστε αληθινά ο εαυτός μας και να λάβουμε αποδοχή και αγάπη για αυτό που είμαστε. Το ίδιο όμως θα παλεύουν και οι άλλοι να κάνουν και θα περιμένουν τα ίδια και από εμάς. Εκεί κάπου θα δημιουργηθούν, ίσως, συγκρούσεις, ανάμεσα μας και θα πρέπει να βρούμε τον τρόπο να τις διαχειριστούμε έτσι ώστε και οι δύο πλευρές να νιώθουμε ικανοποιημένοι. Αλλά πως; Είναι πάντα εφικτό αυτό; Εάν και οι δύο πλευρές ενδιαφέρονται το ίδιο για τη διατήρηση της σχέσης αλλά και βελτίωσή της, τότε θα βρεθεί ο τρόπος. Άλλα για να το μάθουμε αυτό, θα πρέπει πρώτα να πάρουμε το ρίσκο και να την ταρακουνήσουμε. Κάποιες φορές δεν το κάνουμε επειδή ξέρουμε ότι η σχέση δε θα το άντεχε αυτό αλλά τις περισσότερες δεν το κάνουμε επειδή φοβόμαστε μήπως και δεν το αντέξει. Οι σχέσεις είναι όντως δύσκολες, και αυτό συμβαίνει γιατί συνήθως δεν ξέρουμε τον τρόπο να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας μέσα σε αυτές, τα οποία συνήθως φαντάζουν απειλητικά ή καταστροφικά για τη σχέση.

Η διάσωση της σχέσης είναι συνήθως ο σπουδαιότερος σκοπός. Και υπάρχει πολύ σοβαρός λόγος για αυτό. Το να έχουμε σχέσεις, είναι θέμα επιβίωσης. Το να νιώθουμε ασφαλείς μέσα σε αυτές, επίσης. Αυτό ξεκινάει από το ότι η πρώτη σχέση που κάναμε στη ζωή μας ήταν κυριολεκτικά σχέση επιβίωσης. Οι άνθρωποι είμαστε το μόνο θηλαστικό που χρειάζεται χρόνια για να μπορέσει να αυτονομηθεί. Είμαστε απόλυτα εξαρτημένοι για την επιβίωσή μας από τους γονείς μας, ερχόμαστε κυριολεκτικά ανίκανοι να κρατηθούμε στη ζωή χωρίς τη μητέρα μας για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Γεννιόμαστε ευάλωτοι και εξαρτημένοι και η διαδικασία αυτονόμησής μας, φυσικής και ψυχολογικής είναι επώδυνη και συχνά η δεύτερη δεν πραγματοποιείται ποτέ. Για να αυτονομηθούμε χρειάζεται η σχέση να είναι ασφαλής και να μην κινδυνεύει με την επιθυμία μας για αυτονόμηση. Εάν κάτι τέτοιο συμβαίνει, δε θα το διακινδυνεύσουμε. Από αυτήν την πρώτη σχέση ξεκινάει όλη μας η διαδρομή μέσα σε άλλες σχέσεις που προσομοιάζουν αυτής. Πολλοί εξελικτικοί ψυχολόγοι έχουν ασχοληθεί με αυτό το θέμα και έχουν αναπτύξει μοντέλα σχετικά με το πώς εξελίσσεται η σχέση με τον εαυτό μας, κατά τη διάρκεια της ζωής μας, ανάλογα με το πώς ήταν η σχέση μας με τους πρώτους φροντιστές μας (Erikson, 1959; Βowlby, 1995).

Βιβλιογραφία

Heidegger, M. (1962) Being and Time, Harper & Row ed., pp. 78-86.

Sartre, J.-P.  (2011) Κεκλεισμένων των Θυρών, University Studio Press.